SÁCH THAM KHẢO: PHÁT TRIỂN THƯƠNG MẠI THEO HƯỚNG BỀN VỮNG Ở VIỆT NAM

Toàn cầu hoá là một quy luật khách quan của thời đại ngày nay. Tham gia toàn cầu hoá và hội nhập quốc tế mang lại nhiều lợi ích cho các quốc gia như phát triển xuất nhập khẩu, mở rộng thị trường, góp phần thúc đẩy lực lượng sản xuất... Tuy nhiên, những tác động tiêu cực của nó đến hầu hết mọi mặt của đời sống kinh tế, xã hội, môi trường cũng không nhỏ, đặc biệt đối với các nước đang và kém phát triển. Hội nhập quốc tế góp phần thúc đẩy xuất khẩu, đặc biệt là xuất khẩu nguyên liệu thô và hàng sơ chế, dẫn đến việc cạn kiệt nguồn tài nguyên thiên nhiên và huỷ hoại môi trường nghiêm trọng. Những cảnh báo về một sự phát triển không bền vững đang là thách thức đối với các quốc gia tham gia vào hội

nhập quốc tế.

Phát triển bền vững là quá trình thế hệ hôm nay phát triển mà không làm phương hại đến thế hệ tương lai. Với quan niệm đó, phát triển bền vững đòi hỏi sự phối hợp, lồng ghép ba vấn đề cơ bản: Tăng trưởng kinh tế, công bằng xã hội và bảo vệ môi trường. Trong quá trình hội nhập quốc tế, thương mại đã trở thành lĩnh vực tiên phong, quan hệ thương mại đi trước mở đường cho quan hệ ngoại giao chính thức giữa các quốc gia. Là một ngành của nền kinh tế quốc dân, thương mại có vai trò quan trọng trong nền kinh tế. Phát triển thương mại chính là con đường để khai thác những tiềm năng và thế mạnh của quốc gia, thu hút đầu tư nước ngoài, đẩy mạnh thực hiện công nghiệp hóa- hiện đại hóa đất nước, hướng tới mục tiêu phát triển bền vững. Việc mở cửa thị trường, tăng cường hội nhập cùng với mục tiêu đảm bảo phát triển thương mại theo hướng bền vững là một vấn đề bức thiết, thu hút sự quan tâm của Nhà nước, tổ chức và mọi thành viên trong xã hội. Các quốc gia cần thiết phải xây dựng chiến lược phát triển thương mại theo hướng bền vững phù hợp với thực lực và lợi thế của quốc gia mình. Một chính sách thương mại thực sự bền vững cũng sẽ tránh được sự phụ thuộc quá mức vào tài nguyên thiên nhiên, cam kết các tiêu chuẩn môi trường cao trong các hiệp định thương mại và hạn chế ô nhiễm không khí và nước.

Liên hệ với Việt Nam, toàn cầu hoá và hội nhập quốc tế đã đem lại những bước tiến đáng kể cho nền kinh tế Việt Nam. Sau khi thực hiện chính sách đổi mới, Việt Nam đã mở rộng quan hệ hợp tác với các nước, ký các hiệp định song phương, đa phương. Tính đến năm 2022, Việt Nam đã tham gia 18 FTA song phương và đa phương, nếu 18 FTA có hiệu lực thì tổng số đối tác của Việt Nam tăng lên 57 quốc gia. Từ một quốc gia nghèo đói và thiếu lương thực sau chiến tranh năm 1975, Việt Nam đã trở thành một trong những quốc gia xuất khẩu hàng đầu thế giới như gạo, cà phê... Tổng kim ngạch xuất khẩu hàng của Việt Nam những năm gần đây nhìn chung năm sau cao hơn năm trước, kim ngạch xuất khẩu năm 2021 đạt 336.166,80 triệu USD, và là năm thứ sáu liên tiếp xuất siêu. Năm 2021, Việt nam có độ mở kinh tế là 200%; GDP tăng 7,02%; vốn đầu tư cho phát triển với tổng số vốn đăng ký là 419.884,12 triệu USD với 38.854,3 dự án đầu tư nước ngoài còn hiệu lực. Hội nhập quốc tế góp phần tạo nên nhiều phương thức kinh doanh hiện đại (năm 2021, cả nước có khoảng 1.167 siêu thị, 254 trung tâm thương mại và hàng nghìn cửa hàng chuyên doanh và cửa hàng tiện lợi) (GSO, 2022).

Tuy nhiên, những tác động của hội nhập quốc tế ảnh hưởng ngày càng sâu sắc đến phát triển thương mại theo hướng bền vững ở Việt Nam. Những mặt hàng xuất khẩu của Việt Nam chiếm vị thế trên thế giới là dầu thô, khoáng sản, dệt may, da giày, đồ gỗ.. Đây là những nhóm hàng thâm dụng tài nguyên, yêu cầu lao động giản đơn với số lượng lớn, nhưng đem lại giá trị gia tăng thấp. Cơ cấu hàng hoá nhập khẩu chủ yếu từ các thị trường công nghệ trung gian, công nghệ thấp. Cơ cấu xuất khẩu, nhập khẩu theo thị trường diễn biến ngày càng tiêu cực. Xuất khẩu lệ thuộc quá mức vào thị trường thế giới, gây những rủi ro khi có những biến động thị trường. Hệ thống chính sách thương mại còn hạn chế. Chính sách thúc đẩy phát triển thương mại nội địa chưa được quan tâm đúng mức; môi trường pháp lý cho hoạt động kinh doanh chưa hoàn thiện, thiếu đồng bộ. Ngoài ra, Việt Nam tham gia các cam kết quốc tế đặc biệt các FTA thế hệ mới mang tính bị động, chưa tận dụng tốt các ưu đãi trong FTA để thúc đẩy chuyển dịch cơ cấu thương mại theo hướng nâng cao chất lượng, giá trị gia tăng và phát triển bền vững. Hệ sinh thái biển bị ảnh hưởng nghiêm trọng, tài nguyên khoáng sản có nguy cơ cạn kiệt, diện tích rừng tự nhiên đang bị suy thoái và mất đi với tốc độ không bền vững. Hệ thống chính sách về bảo vệ môi trường cong nhiều vướng mắc, bất cập và chưa theo theo kịp với biến đổi nhanh của thực tiễn, thể chế kinh tế thị trường và yêu cầu của hội nhập quốc tế. Bất bình đẳng kinh tế kéo theo bất bình đẳng về cơ hội, phân phối thu nhập. Do đó, cần xây dựng chiến lược, giải pháp phát triển thương mại theo hướng bền vững ở Việt Nam hiện nay.

Thương mại hiện nay gắn liền với quá trình hội nhập quốc tế ở các quốc gia nói chung và ở Việt Nam nói riêng, và là mũi nhọn của nền kinh tế mở. Chính vì vậy, cuốn sách này nghiên cứu phát triển thương mại được tiếp cận chủ yếu gắn với bối cảnh toàn cầu hoá và hội nhập quốc tế.

Nội dung cuốn sách gồm 5 Chương:

Chương 1: Một số vấn đề chung về phát triển thương mại theo hướng bền vững;

Chương 2: Kinh nghiệm quốc tế và bài học rút ra cho Việt Nam đối với phát triển thương mại theo hướng bền vững;

Chương 3: Thực trạng phát triển thương mại theo hướng bền vững ở Việt Nam hiện nay;

Chương 4: Phân tích và đánh giá thực trạng chính sách phát triển theo hướng bền vững ở Việt Nam hiện nay;

Chương 5: Định hướng và giải pháp phát triển thương mại theo hướng bền vững trong bối cảnh hội nhập quốc tế của Việt Nam;